قله سُماموس (Somamus)
موقعیت قله سماموس
قله رؤیایی سُماموس در ارتفاع ۳۷۱۴ متری حد مرزی دو استان گیلان و مازندران و مراتع دامداران شهرهای رامسر و چابکسر و کلاچای قرار گرفته است. از طرف شمال به سَلمَل، جنوب به بزاکو، شرق به سه برار و غرب به داقوله متصل است. نزدیک‌ترین قله (از قلل البرز شمالی است که با ارتفاع فــوق) بـه دریای خزر محسوب می‌شود.
شب‌هنگام بر فرازین آن (در شب‌های بی مه و ابر) می‌توان تا دوردست‌های مازندران و گیلان را دید، حتی با چشم مسلح در روز می‌توان از بندر انزلی تا بندر نوشهر را رصد نمود. شب‌هنگام چراغ‌های الوان شهرستان رامسر، روستاها شهرها و قصبات آن جلوه خاصی در موقعیت قله، برای کوهنوردان دارد.
یال‌های منتهی به قله سُماموس
یال شمال شرقی که با گردنه‌ای به سلمل و از آنجا دوشاخه شده یکی به‌سوی شرقی و در نهایت به نمک دره و شاخه شمال غربی آن به سماموس کوچک می‌رسد. راه از طریق نمک دره (۲۱۰۰ متر) به دره چالکرود و آنگاه به دشت دل‌انگیز لپاسر می‌رسد که خود به یال دیگری متصل می‌شود که از جنوب شرقی یا بزاکو به لپاسر می‌آید که تا قله امتداد می‌یابد.
(نمک‌دره: نمک دره از جاده هریس به گالش محله و جنگل دالخانی و جنت رودبار و سرانجام به این روستا می رسد، جاده هریس حدفاصل رامسر و تنکابن به سوی جنوب قرار دارد و از نمک دره به گوسفند سرای «ناسرا» و کوره سره وارد پال شده تا به لپاسر برسد.)
مدت صعود از روستای ییلاقی و زیبا و پرجمعیت نمک دره تا قله سُماموس پنج ساعت کوه‌پیمایی در شرایط تابستانی است صعود زمستانی این مسیر روی دامنه‌های شمالی لپاسر بهمن‌گیر است؛ لذا بعد از لپاسر هم باید فقط از یال‌ها عبور نمود تا به قله رسید. در فصل تابستان مسیر این منطقه آباد، پرتردد و پرآب است.
(لپاسر در ارتفاع ۳۰۰۰ متری در محیطی تقریباً هموار و وسیع احاطه شده دارای چشمه‌های فراوان به‌ویژه چشمه آب‌معدنی است که هر ساله هزاران نفر جهت تفرج و استفاده از این آب برای درمان بیماری کلیه به اینجا می‌آیند. ۷ اتاق اطراق گاه (میهمان‌خانه) و چند بنای سنگ‌چین دارد، در خردادماه (اواسط ماه) خیل عظیمی از طبیعت دوستان و کوهنوردان از اقصی‌نقاط ایران برای صعود قله سُماموس و جشن گلهای لپاسر با اجرای مراسم ویژه محلی که بسیار دیدنی است به این جا می‌آیند. دروازه لپاسر بطور معمول جواهر ده است.)
دشت لپاسر
متداول‌ترین راه صعود قله سُماموس
متداول‌ترین راه قله سُماموس ییلاق دیدنی جواهرده مبدأ صعود است که به دو یال دسترسی دارد یال شمال شرقی و یال شمال غربی ،اولی به سه برار دومی به سلمل می‌رود. روستا در فاصله ۲۷ کیلومتری جنوب شهر رامسر در ارتفاع ۱۸۰۰ متری قرار دارد.
از آخرین خانه‌های آبادی روبه سوی جنوب از لابه‌لای جنگل‌های سوزنی بالا رفته و پس از نیم ساعت به گوسفند سرای «لی سرا» می‌رسیم. بعد از آن استقرارگاه چوبی «زریــن ســـرا» و چشمه «په پی خانی» سرانجام در ادامه این یال کم شیب به «سیاه کند» و در نهایت پس از چند ساعت کوه‌پیمایی به قله سه برار می‌رسیم، سطوح هموار چکاد سه برار با نماد سه تا سنگ قابل‌تشخیص است. در مسیر شمال شرقی آن ییلاق گرسه ماسر (گرسه ماسر یا گرسمان سر یا گرزمان سر، یعنی چکاد بلند، جایگاه قدیمی و مینوی) و تلابن تا کوههای دوهزار است. از سه برار به‌سوی باغ دشت و دره آن فرود رفته و به دوراهی بر می‌خوریم. راهی به‌سوی لپاسر و راهی به‌سوی مرتع روبار کش از شیب روبارکش بالا رفته از کنار کلبه چوبی و چشمه بالای آن به کافر تله و «لَزَن چاک»چشمه و سرانجام رو به‌سوی شمال از مسیر مارپیچی به قله می‌رسیم. از سه برار تا قله حدود سه و نیم ساعت زمان می‌برد از جواهرده تا قله. حدود هفت ساعت در شرایط مناسب پیمایش از مسیر سه بار و روبارکش دارد.
روستای جواهرده
راه‌دیگر صعود قله سماموس
از جواهر ده به سیاه کند راه غربی شده به‌سوی زلزلان دشت رو به‌سوی غرب کم کم‌ارتفاع گرفته هم می‌توانیم وارد جاده شویم و هم شیب جنوبی را دنبال نمائیم تا به یال برسیم.
از مسیر جاده می‌توان به سلمل و سُماموس کوچک رفت و هم می‌توان وارد یال سه برار به‌سوی قله شد. در ادامه راه باید از جاده گذشت تا به گردنه‌ای که راه مشترک مسیر جواهر دشت می‌شود وارد شد. سپس از شیب تند یال شمالی قله بالا رفته که در برخی جاها جاده را به طور عرضی بریده و بعد به قله رسید. از جواهر ده تا قله حدود شش ساعت زمان می‌برد که کوهنورد باید کوله باری سبک باشد و تیم آماده آن‌هم در فصل مناسب باید انجام شود. طول مسیر تا یال و گردنه چشمه و اتراق گاه مرتع‌داران وجود دارد.
صعود زمستانی این قله از مسیر جواهر ده مشکل خاصی ندارد از هر دو مسیر می‌توان به قله رفت؛ زیرا بهمن‌گیر نیست؛ ولی باد شدید برف‌کوبی سنگین و سرمای قله تک افتاده سُماموس در برخی مواقع صعود را سنگین‌تر می‌کند. صعود زمستانی یک‌روزه حتی در شرایط مناسب کاری بس دشوار و پرخطر است، لذا حداقل به یک و نیم روز وقت نیاز است. این مسیر سرچشمه نهرها و رودهای زیادی دارد که سرانجام به شاخه اصلی خود چالکرود و دیگری به صفارود می‌ریزد.
یال شمال، شمال غربی (مسیر جواهر دشت)
این ییلاق در دامنه شمال غربی قله در مکانی تقریباً هموار و وسیع قرار دارد که در زمستان خالی از جمعیت است، ولی در تابستان بسیار پرجمعیت و پرتردد است. از چابکسر و نیز کلاچای می‌توان به این ییلاق آمد. کلاچای – رحیم‌آباد – آب‌معدنی سجیران روستای پلت کله بعد یکی ساعت جاده خاکی با ماشین تا جواهر دشت از جواهر دشت، شیب ۴۰ درجه‌ای تا قله امتداد دارد که حدود دو و نیم ساعت کوه‌پیمایی را می‌طلبد.
یال شمال غربی روستای لیما – کلاچای – رحیم‌آباد سجیران که از راه جواهر دشت جدا شده به‌سوی جنوب منحرف می‌شود؛ یک شاخه به تکامجان – مراتع چاک سرا و مرتع ریزه بن و بعد هم به قله می‌رسید. راه دیگر به شاچشمه، نساچشمه و سرخ تله، وای‌دره تا قله، که همگی حدود پنج ساعت از لیما تا قله کوهنوردی دارد. این مسیرها بسیار کم تردد است بیشتر مسیر شکارچیان محسوب می‌گردد و در فصل زمستان با خطر بهمن همراه است.
جواهردشت
یال غربی قله سماموس
کلاچای – رحیم‌آباد- کاکرود – روستای سلیمان چپـرو، سرانجام در روستای پر جمعیت دائمی پرچ کوه در حاشیه یکی از سرشاخه‌های رودخانه کاکرود، در دامنه جنگل پس از یک و نیم ساعت عبور از شیب کم به استقرارگاه تابستانی و تقریباً آخرین حد رویش جنگل می‌رسیم. در اینجا از دامنه پرشیب که به گردنه قلل سه گانه «الیه» با ارتفاع ۳۱۶۷ متر، ۳۱۴۷ متر و ۳۱۱۷ متر می‌رسد، بالا می‌رویم. پاکوب تابستانی مرتع‌داران با زیگزاگ‌های خود تاکنون سه ساعت وقت را از پرچ کوه تاکنون از ما گرفته است (شیب تند این دامنه در زمستان پر برف و گاهی یخ‌زده است که نیاز به عبور مستقیم با ابزار لازم کوهنوردی است). اکنون دشت عظیم و وسیع مرتعی «داقله» یا «داغوله» پیش‌رو داریم که در زمستان برف‌کوبی سنگین توأمان با باد شدید و طوفان که در اکثر مواقع مبتلا به مسیر غربی است و این از ویژگی‌های داغوله به‌حساب می‌آید.داغوله خود در سوی شمال شرقی به قله‌ای (با ارتفاع ۳۳۰۶ متر) به همین نام می‌رسد، مسیر تابستانی یا زمستانی قله سماموس در جبهه غربی آن تفاوت فاحشی با یکدیگر دارند، زیرا در فصول گرم از کنار علف زارها، چشمه‌ها، کلبه‌های آباد مرتع‌داران، مراتع غنی و دیدنی، پاکوب بومیان که راهبر قلّه است. از اینجا ما از میان مرغ زارهای دل‌انگیز که جلوه‌گاه خاص خود را دارند می‌گذریم.
بایست گفت در زمستان هیچ‌کدام از جلوه‌های فوق را نمی‌یابیم و ناگزیر پرهیز از تراورسی مسیرها نیز هستیم. راهیابی از روی برف‌چال‌ها و برگ‌های پر حجم تا زیر قله و راهی که در تابستان یک ساعت پیموده می‌شود. چهار ساعت کار می‌برد. نکته مهم این است که تفاوت‌های صعود در فصل متفاوت است. دشت داغوله به شیب می‌رسد. راه پر رنگ تابستانی با زیگزاگ‌هایی به قله می‌رود؛ ولی شیب تند زیر قله را مستقیم بالا رفته که احتمال وقوع بهمن در این نقطه و نیز ابتدای دامنه قله «الیـه» بسیار زیاد است. بااحتیاط فراوان وارد جاده ماشین رویی که به قله آمده می‌شویم و دقایقی بعد قله را روبرو و پیش خود می‌بینیم و حتی لمس می‌کنیم. در تابستان حدود چهار ساعت از پرچکوه می‌توان صعود را تمام نمود؛ ولی زمستان حدود ۸ الی ۱۲ ساعت وقت صرف رسیدن قله می‌شود و حدود پنج ساعت صرف فرود تا پرچ کوه می‌شود.
یال جنوب شرقی قله سماموس
یال جنوب شرقی به گردبن و بزاکوه که با یالچه جنوب دارای خط رأس فرعی مشترکی هستند. یالچه کوه دبندک به‌سوی یاسور و پس کلاسی از اعماق جنگل‌ها ناپدید می‌شود، ولی یال کوه گردبن و بزاکوه رو به‌سوی جنوب بـه قله بزابن و کوه تنوره‌کش قله پلهم دشت و سرانجام به خط رأس خشچال به سیالان در گردنه حدفاصل خشچال و گازوچال می‌پیوندد. شیب این یال، متوسط با فرازوفرودهایی اندک به دره یاسور می‌آید. حجم قله در این سو، بسیار عظیم و وسیع است که دامنه آن از سوی شرق تا صخره‌های یال بکت و سوی غرب تا اعماق جنگل و مراتع داغوله با همان وسعت به‌سوی بزاکوه و دره زارو و به اشکور می‌رسد. مراتع ویشکی، کیاش کول، کوه زرد، پیله تبار و آب‌ریزنه‌بن در سوی غربی آن و سوی شرقی این یال، لپاسر چارتالی و لاک‌تراشان قرار دارد.
رودهای چالکرود، آرمورد، رودخانه لاک، تراشان شنگل رودو آب ریزنه بن بخشی از منابع خود را از این قسمت تأمین می‌کنند. از طریق باغ دشت و لپاسر می‌توان وارد مسیر کوه «لواسرم» در سوی جنوبی یال بکت به‌سوی حاشیه روددخانه آسمان رود و چشمه سیلمان خانه و دشت هموار «زیارت دار» رفته و آنگاه با خط رأس بزاکوه به قله پس از فرازوفرودهای طولانی که بیش از یک نیم روز کار می‌برد به قله در شرایط مطلوب تابستانی دست‌یافت.
ویژگی‌های قله سماموس
قله سُماموس در چکادی تقریباً هموار و وسیع واقع شده و از وجوهات بارز این کوه وجود یک بنای سنگی، خشکه‌چینی شده با ارتفاع کمتر از دو متر، عرض سه متر، طول دوازده متر با دیواری که از وسط آن را تقسیم نموده و سقفی شیب‌دار و قیراندود است. حکایت است که مدفن یکی از امرا و حکام منطقه تنکابن و آل موت در قرن نهم هجری به نام کارکیا یحیی (خان) برادر سلطان محمد لاهیجانی که در سال ۸۸۳ ه.ق وفات نموده و بنا به وصیت او که می‌خواسته بر بلندت نقطه البرز دفن شود او را به این قله آورده‌اند، لذا امروز به‌عنوان مکان مقدس و زیارت گاه محسوب می‌شود. درون این بنا بقعه‌ای است که زوار نذورات خود را آنجا می‌ریزند.
نام سُماموس به معنی مکان مقدس و به تعبیری ایزد «آناهیتا» ایزد آب و باران و آشامیدنی‌ها (به دلیل اینک سرچشمه نهرها و چشمه‌های بسیاری است) است.
جاده ماشین‌رو قله سماموس!
در طی سالیان دهه ۸۰ جاده‌ای پرهزینه از جواهرده سینهٔ کوه را شکافته و سر از پیچ‌وخم‌های فراوان به خط‌الرأس فرعی سه برار به سماموس رفته آنگاه از دامنه‌های قله سماموس کوچک با عبور عرض رو به‌سوی غرب خود را به گردنه سماموس رسانده و آنگاه به سوی دامنه‌های شمالی قله رو به‌سوی جواهردشت پیچ و تاب‌خورده تا بر فرازین قله دقیقاً به زیارتگاهی که چکاد قله را در اختیار دارد ختم می‌شود: یعنی می‌توان با اتومبیل در فصول خشک‌سال قله سُماموس را از جواهرده صعود نمود و بعد هم فرود آمد. اثرات زیان‌بار این تخریب بر کسی پوشیده نیست، هزینه‌هایی که توجیه ندارد، قله رؤیایی زیبا و بی‌نظیر شمال کشور یعنی سماموس که به عروس ایران رامسر را می‌نگرد. از رودسر تا تنکابن جلوه‌گاه‌های تماشایی سوی جنوبی دریای خزر است و خود مانند عقابی این جلگه وسیع را زیر پرهای پرآب خود دارد و پائین‌دستی‌ها از سینه آن می‌نوشند و کشت‌وزرع دارند. روا نبود و نمی‌باشد که این‌گونه سینه پر مهر آن را با چنگال بی‌رحم فولادین بخراشند. بایست پرسید این کار در پاسخ به کدام ضرورت که شاید حس فزون‌خواهی و روح تجاوزگرانه به طبیعت آن را توجیه کرده است. «ای ایزد آب باران و آشامیدنی‌ها» ای سماموس ما را با خود مهربان گردان!
لازم است بدانیم که در حاشیه جنوب – جنوب غربی و جنوب شرقی قله سُماموس ۳۲ قله بالای سه هزارمتری قرار دارد که همگی خط‌الرأسی نزدیک بهم و شبه قله‌اند. اکثر این قلل بی‌نام‌اند و حتی بومیان نیز اطلاعاتشان در حد دامنه‌ها، مراتع، دره‌هاست بعضی از این قلل را نمی‌شناسند یا اتفاق‌نظر در نام آنها ندارند. پس نیاز به تحقیقات دامنه‌دار دیگری در حوزه تخصصی‌تر موضوع برای فهم جزئیات لازم است.
این متن از کتاب «بوم شنناخت البرز شمالی، دفتر اول، از دره سفید رود تا دره رود سه‌هزار» نوشته پرویز مشهدی نوشته شده است و نویسندگان سایت هایکر سعی کرده‌اند که در متن اصلی کتاب تغییری ایجاد نکنند.